شهرستان نیر دارای سابقه تاریخی درخشانی می باشد وجود سنگ نبشته های میخی  اورارتوئی در روستاهای دابانلو ، ویرثق، قره تپه و آثار آتشکده های مهمی چون نیر اعظم ، ایرنجی و جوراب  و نشانه های آئین میترائیسم در غار های صخره ای  اباذر و آثار متعلق به هزاره سوم  قبل از میلاد در قلعه بوینی یوغون  و قبور باستانی متعلق به قرون 8 و 9 قبل از میلاد در قره شیران  و معماری منحصر به فرد غار نظامی گلستان نشان از  غناي فرهنگي و تاريخي شهرستان نیر دارد به طور کلی کثرت معماريهاي  خاص صخره‌ای در منطقه و  اشارات منابع تاريخی اعم از سالنامه‌های آشور و اورارتو و متون هخامنشی به این موضوع  نشانگر قدمت تاريخی هزاران ساله این منطقه  است.اطلاق لفظ زيکرتو در عصر مادها و اوايل هزاره اول و لفظ ساگارتی در عصر هخامنشی به معنی (سرزمين ساکنان در غارهای سنگی)، وجود معابد ميترائيسم و نيز اشارات متون اوستا بر وجود بناهايی مثل دژ زيرزمينی و نيز متون شاهنامه که سرشار از چنين اشاراتی است، مؤيد قدمت اين منطقه است. در منابع تاریخی اسم نیر به  صورت نرسی برگرفته از پادشاه هفتم ساسانی  ،  نریز و نیریز نیز ذکر شده است